هورمون ها

 انواع هورمون ها:

هورمون ها به چند گروه شیمیایی تقسیم می شوند: هورمون های استروئیدی، هورمون های پروتئینی یا پپتیدی، هورمون های آمینی و هورمون های پروستانوئیدی. 

 ساختار هورمون ها و ذخیره آنها چگونه است؟

ساخته شدن (سنتز) هورمون های پروتئینی، شبیه ساخته شدن سایر پروتئین ها است. این هورمون ها در شبکه اندوپلاسمی ساخته می شوند و معمولاً در ابتدا به شکل پره پروهورمون هستند. این پیش سازها در داخل شبکه اندوپلاسمی شکسته شده و به پروهورمون تبدیل می شود، در دستگاه گلژی بسته بندی شده و در داخل وزیکول ها (ساختارهایی کیسه مانند) به هورمون تبدیل می شود. هورمون های پلی پپتیدی و پروتئینی تا زمان نیاز در وزیکول های ترشحی ذخیره می شوند. هورمون های استروئیدی معمولاً‌ از کلسترول ساخته می شوند و انبار نمی شوند. اگرچه معمولاً ذخیره هورمونی بسیار اندکی در سلول های تولید کننده هورمون وجود دارد.

هورمون های آمینی از اسید آمینه تیروزین مشتق می شوند و ذخیره می شوند.           

هورمون ها بعد از آزاد شدن می توانند به صورت آزاد و یا متصل به پروتئین های خاصی در گردش خون حمل شوند. هورمون های محلول در آب (مثل پپتیدها و هورمون اپی نفرین) در آب پلاسما حل شده و به وسیله خود پلاسما منتقل می گردند. ولی هورمون های استروئیدی و تیروئیدی و ویتامین D (ویتامین D نوعی هورمون است) در خون به طورعمده به پروتئین های موجود در پلاسما می چسبند و به وسیله آنها در خون گردش می کنند و تا زمانی که از پروتئین های پلاسما جدا نشده باشند غیرفعالند. (چون نمی توانند به آسانی از دیواره مویرگ ها انتشار پیدا کنند و به سلول های هدفشان دسترسی یابند) و می توان آنها را به عنوان ذخیره قلمداد کرد.

هورمون ها چقدر در خون عمر می کنند؟

نیمه عمر هورمون در خون به طور مستقیم با میزان اتصال به پروتئین ارتباط دارد. هورمون هایی که به پروتئین های پلاسما می چسبند با سرعت بسیار آهسته تری از خون پاک می شوند و ممکن است برای چندین ساعت یا حتی چندین روز در خون باقی بمانند. به عنوان مثال نیمه عمر هورمون های استروئیدی غدد فوق کلیه، در گردش خون از 20 تا 100 دقیقه است. در حالی که نیمه عمر هورمون های تیروئید که به پروتئین چسبیده اند ممکن است به درازای یک تا شش روز باشد. (نیمه عمر یک ماده شیمیایی مدت زمانی است که طول می کشد تا غلظت آن به نصف مقدار اولیه برسد)

غلظت هورمون ها در گردش خون و سرعت ترشح آنها چقدر است؟

غلظت هورمون های مورد نیاز به طور غیرقابل تصوری اندک است. غلظت هورمون ها درخون در محدوده حداقل یک پیکوگرم (یک میلیونیوم میلیونیوم گرم) در هر میلی لیتر خون تا حداکثر چند میکروگرم (میلیونیوم گرم) در هر میلی لیتر خون است.

به همین ترتیب، سرعت ترشح هورمون های مختلف نیز فوق العاده اندک است و معمولاً بر حسب میکروگرم یا میلی گرم در روز تعیین می شود.

فرایندهای بسیار تخصص یافته ای در بافت های بدن وجود دارند که حتی به این مقادیر اندک هورمون ها امکان می دهند تا یک کنترل قوی روی بدن داشته باشند.

هورمون ها باید به وسیله یک گیرنده شناخته شده و به آن متصل شوند و سپس مجموعه هورمون – گیرنده، تولید پیام (سیگنال) می کند. گیرنده ها باید هورمون ها را از میلیون ها مولکول دیگر که در معرض آن قرار دارند تشخیص دهند. پیام های تولید شده باعث ایجاد تغییرات (به عنوان مثال در روندهای داخل سلول) می شود.

انواع گیرنده های هورمونی چه هستند؟

1 -گیرنده های غشایی: این گیرنده ها در درون غشا یا روی سطح غشای سلول ها هستند و اتصال هورمون به آنها باعث تولید پیام می شود. پاسخ در عرض چند ثانیه تا چند دقیقه ایجاد می شود. هورمون های پروتئینی و کاتکول امین ها (اپی نفرین و نوراپی انفرین) از این طریق عمل می کنند.

2 -گیرنده موجود در سیتوپلاسم سلول مثل گیرنده های هورمون های استروئیدی

3 -گیرنده های موجود در هسته سلول مثل گیرنده های هورمون های تیروئیدی

هورمون هایی که گیرنده های آنها در هسته یا سیتوپلاسم است به زمان بیشتری (چند دقیقه تا چند ساعت) نیاز دارند تا بتوانند عمل خود را انجام دهند.

ترشح هورمون ها چگونه کنترل می شود و کنترل فیدبکی چیست؟

ترشح هورمون ها با مکانیسم کنترل فیدبکی کنترل می شود که شامل فیدبک مثبت و فیدبک منفی است. فیدبک منفی از فعالیت بیش از حد سیستم های هورمونی جلوگیری می کند و نمی گذارد هورمون بیشتر از میزان لازم ترشح شود.

مکانیسم فیدبک مثبت کمتر رایج است و در جهت تقویت اثرات زیستی یک هورمون است. در موارد کمی در ترشح هورمون ها مکانیسم فیدبک مثبت رخ می دهد. مثلاً قبل از تخمک گذاری میزان ترشح هورمون لوتئینی (LH) افزایش می یابد، سپس خود LH با اثر بر تخمدان ها موجب ترشح بیشترش می شود. این مسئله تا زمانی ادامه می یابد که غلظت LH به حد قابل قبولی برسد و از آن به بعد فیدبک منفی از ترشح LH می کاهد.

مکانیسم کنترل فیدبکی هورمون ها بسیار مهم است و بسیاری از تشخیص ها بر پایه ارزیابی ارتباط فیدبکی است.

علاوه بر کنترل فیدبکی منفی و مثبت ترشح هورمون، تغییرات دوره ای در آزاد شدن هورمون به وجود می آید که تحت تأثیر تغییرات فصلی، مراحل مختلف تکامل و پیر شدن، دوره شبانه روزی یا خواب قرار دارند. به عنوان مثال، ترشح هورمون رشد به طور بارزی در جریان مرحله اول خواب افزایش می یابد. اما در جریان مراحل بعدی خواب کاهش می یابد.

هورمون نورواندوکرین یا نوروهورمون ها:

هورمون هایی هستند که به وسیله سلول های عصبی (نورون ها) به داخل گردش خون ترشح می شوند. به عنوان مثال سلول های عصبی هیپوتالاموس (در مغز) می توانند هورمون هایی ترشح کنند که این هورمون ها از طریق جریان خون حمل می شوند و به غده هیپوفیز می رسند.

عمل اتوکرین :

هنگامی رخ می دهد که ماده تولید شده روی خود سلول ترشح کننده اش اثر بگذارد. به ماده ای که به این صورت منتقل می شود، ماده اتوکرین گفته می شود. هورمون ها هم گاهی می توانند این عمل را انجام دهند. به عنوان مثال گروهی از سلول های پانکراس (سلول های بتا)، هورمون انسولین ترشح می کنند، خود هورمون انسولین می تواند با اثر بر این گروه از سلول ها، رشد و عملشان را کنترل کند.

عمل پاراکرین :

یعنی انتقال مولکول از یک نوع سلول به سلول متفاوت همسایه اش. به موادی که از این طریق بین سلول های مجاور (و متفاوت) منتقل می شوند مواد پاراکرین گفته می شود. هورمون ها هم می توانند از طریق پاراکرین منتقل شوند و روی سلول مجاور سلول ترشح کننده شان اثر بگذارند. به عنوان مثال گروه دیگری از سلول های پانکراس (سلول های دلتا) می توانند هورمونی ترشح کنند که روی سلول مجاورشان که تولید کننده انسولین است (یعنی روی سلول های بتا) اثر گذاشته و آزاد شدن انسولین را مهار کند.

خلاصه ای از کتاب بیوشیمی لنینجر